grensoverschrijdend gedrag op het werk

Onze acties

Na de meldingen in de media en op publieke fora rond grensoverschrijdend gedrag in de podiumkunstensector, staken het Sociaal Fonds Podiumkunsten en de sociale partners (oKo en de vakbonden - ACOD Cultuur, ACV Puls en ACLVB) in het najaar van 2017 de koppen bij elkaar om samen te werken aan een actieplan. Algauw sloten ook Engagement en Kunstenpunt aan bij deze werkgroep. 

Belangrijke uitgangspunten: 

• Als sector hanteren wij een nultolerantie voor grensoverschrijdend gedrag.
• In onze acties nemen we naast seksueel grensoverschrijdend gedrag ook andere vormen van discriminerende intimidatie, pesterijen en geweld mee. Achter deze verschillende vormen van ontoelaatbaar gedrag zitten immers vaak gelijkaardige mechanismen en oorzaken.
• In alle initiatieven die we nemen, houden we zoveel mogelijk rekening met de specifieke context van de sector. Bestaande kaders zijn hoofdzakelijk ontwikkeld op maat van een meer klassieke ‘vaste’ werknemer-werkgever relatie. Voor freelancers/flexwerkers bijvoorbeeld is de situatie vaak minder duidelijk. Daarnaast vinden anderstalige medewerkers moeilijk hun weg, minderjarigen op de werkvloer kunnen een extra aandachtspunt zijn, de grens tussen werk en privé is vaak minder duidelijk afgelijnd, voor veel artiesten is hun lichaam ook hun instrument, ... 
• We zetten in op reactie, preventie en kwaliteit.

Wat hebben we intussen gerealiseerd? Waar werken we aan?

De eerste vaststelling was dat de bestaande preventie- en welzijnswetgeving onvoldoende bekend was, zowel bij werkgevers als medewerkers. Welke verantwoordelijkheden, rechten en plichten hebben de betrokkenen? Waar kan je terecht, binnen en buiten je organisatie, als je geconfronteerd wordt met grensoverschrijdend gedrag? Wat is de rol van een Externe Dienst voor Preventie en Bescherming op het Werk?... In het bijzonder voor flexwerkers is het vaak moeilijk om dergelijke situaties aan te kaarten. Vooral voor kleinere organisaties is het niet evident om de nodige maatregelen te nemen.

Informeren en sensibiliseren was een eerste focus. Duidelijke info werd verspreid via het Sociaal Fonds Podiumkunsten, oKo, de respectievelijke vakbonden, Engagement en Kunstenpunt. In mei 2018 organiseerden we een sectordag, een belangrijk reflectiemoment met inspirerende voorbeelden uit binnen- en buitenland. Het verslag van die dag vind je hier (NL - EN). 

Er is de afgelopen jaren hard gewerkt om interne procedures binnen organisaties in te voeren of te optimaliseren, en hierover te communiceren.

Opleiden van vertrouwenspersonen

Vertrouwenspersonen (VP) kunnen een belangrijke rol spelen in dit kader. Hoewel organisaties sowieso verplicht een aanspreekpunt hiervoor hebben bij hun Externe Dienst (de preventie-adviseur psychosociale risico’s, de PAPSY), en vaak niet verplicht zijn om een vertrouwenspersoon aan te duiden, zijn er heel wat redenen om dit wel te doen. Zo is een eigen medewerker vertrouwd met en in de organisatie. Dit maakt de drempel kleiner voor medewerkers om een gesprek aan te gaan. De vertrouwenspersoon kan meestal snel reageren en kort op de bal voor opvolging zorgen. De kans dat de situatie niet escaleert en informeel kan worden opgelost, vergroot daardoor. Bovendien kan de vertrouwenspersoon ook ingeschakeld worden als vertrouwelijk aanspreekpunt (VA) voor medewerkers die uit dienst zijn, zelfstandigen, vrijwilligers... Zo kunnen bv ook signalen van medewerkers die niet langer voor de organisatie werken gecapteerd worden. VP's/VA's spelen overigens ook een belangrijke rol in de preventie van burnout en andere stressgerelateerde problemen.

Het Sociaal Fonds Podiumkunsten leidde intussen samen met IDEWE intussen 10 groepen vertrouwenspersonen op, in het najaar van 2024 is er nog een groep gepland, evenals 2 groepen in het voorjaar van 2025. 

Naast de verplichte 5-daagse basisopleiding organiseren we ook supervisie- en vormingsmomenten voor vertrouwenspersonen in de sector. De vertrouwenspersonen kunnen hun kennis up-to-date houden, ervaringen uitwisselen en goede voorbeelden delen. 

Voor kleinere organisaties is het niet altijd haalbaar en/of zinvol om een VP aan te stellen. In dat geval kan een (freelance) externe VP/VA een interessante piste zijn. Op de website van het Sociaal Fonds Podiumkunsten vind je de profielen van een aantal mensen die deze rol opnemen. We werkten een aantal richtlijnen uit om een dergelijke samenwerking concreet vorm te geven. 

Beleidskader en toolbox

Uiteraard is ook de rol van leidinggevenden cruciaal om grensoverschrijdend gedrag te voorkomen en aan te pakken, en hier een beleid rond te ontwikkelen. Daarom ontwikkelden oKo en Sociaal Fonds Podiumkunsten een beleidskader en toolbox op maat van de sector. We werken momenteel aan een update tegen eind '24.

In de acties die we uitrollen, zetten we in op reactie op en preventie van grensoverschrijdend gedrag, én willen we de kwaliteit van de communicatie en relaties op de werkvloer verbeteren. Alle betrokkenen, in het bijzonder medewerkers in een kwetsbare positie, moeten hun grenzen in een veilig klimaat kunnen aangeven en bespreken, zowel op als rond de scène. We zullen hier in de toekomst ook verder op inzetten via ons opleidingsaanbod met workshops rond verbindende communicatie, leiderschap, omgaan met grenzen, conflicthantering, ...

Dit thema reikt trouwens verder dan de professionele werkvloer. Daarom voeren we het gesprek ook samen met het educatieve veld, in het bijzonder met het hoger kunstonderwijs.

In 2024 startten we ook met een pilootproject, SoS - Safer on Stage. Hoe kunnen we aan de slag met 'intimacy direction' in onze podiumkunstensector? We vertrekken vanuit bestaande tools en methodieken van intimacy coordination en direction, en onderzoeken of we ook andere good practices kunnen integreren om de stage voor kunstenaars (psychologisch) veiliger te maken.

Acties binnen de ruimere Cultuursector

• In 2018 lanceerden de minister van Cultuur en Media van zijn kant een plan om grensoverschrijdend gedrag in de ruimere sector Cultuur en Media te tackelen. Hij gaf de opdracht voor een onderzoek in de sector, en maakte de nodige budgetten vrij voor aanvullende acties. Ook binnen aan dit initiatief namen we vanuit podiumkunsten actief deel. 
• In mei 2019 werden twee psychologen aangesteld binnen de Genderkamer, als extra vangnet voor de cultuur- en mediasector. In het voorjaar van 2024 werd deze rol opgenomen binnen het Vlaams Meldpunt Grensoverschrijdend Gedrag.
  • Ben jij actief in de culturele sector en kwam je in aanraking met grensoverschrijdend gedrag? Kon je dit niet aankaarten met de betrokken persoon of binnen de organisatie? Probeerde je dit wel, maar leidde het niet tot een resultaat? Dan kan je terecht bij het Meldpunt. Zij luisteren naar jouw verhaal, en geven advies in wat je verder wil en kan ondernemen.
• Binnen het Kunstendecreet werden het ontwikkelen van een integriteitsbeleid op vlak van grensoverschrijdend gedrag, en het onderzoeken of het zinvol is om een vertrouwenspersoon aan te stellen meegenomen in de subsidieaanvragen en werkingsverslagen.
• Voorjaar 2024 werden nieuwe actieplannen gelanceerd, binnen de respectievelijke sectoren Cultuur en Media. Het Sociaal Fonds Podiumkunsten gaf input, wij nemen ook actief deel aan de stuurgroep die dit plan zal uitrollen. Het volledige actieplan Cultuur kan je hier raadplegen.